Prusice

Kościół p.w. św. Jakuba Apostoła

Kościół parafialny św. Jakuba Apostoła, zwanego również Starszym, w dokumentach po raz pierwszy wzmiankowany był w 1335 r., natomiast tradycja głosi, że kaplica pw. Nawiedzenia NMP wybudowana została ok. 1140 r., a pierwszy kościół św. Jakuba ok. 1250 r. Dokumenty datowane na rok 1317 świadczą o istnieniu na terenie Prusic kościoła parafialnego. Potwierdzenie tego faktu znajdujemy w dokumencie z 1335 r. informującym, że administratorem kościoła pw. św. Jakuba był proboszcz Piotr. Kościół ten został spalony w czerwcu 1432 r. przez wojska husyckie. Społeczność parafii przystąpiła do odbudowy kościoła, a właściwie do budowy nowego kościoła.
Obecny gotycki zbudowany w latach 1491-92, orientowany, murowany z cegły, nietynkowany, oskarpowany. Jednonawowy, z wyższym i niższym, prostokątnym prezbiterium. Po obydwu stronach prezbiterium kaplice, po północnej również zakrystia, do której prowadzi wejście przez okrągłą basztę. W szczycie prezbiterium blendy ostrołuczne i okrągłe. Okna nawy zamknięte półkoliście. Profilowane gzymsy podokapowe. Dwie górne kondygnacje wieży węższe. Wieża z gzymsami między kondygnacyjnymi. Wieża w wyniku uderzenia pioruna w roku 1732 została zniszczona, po kilku latach przeprowadzono generalny jej remont. Dach kościoła na nawie dwuspadowy, nad prezbiterium, kaplicami i zakrystią trójspadowy, na wieży namiotowy – cały jest pokryty dachówką. Nawa nakryta stropem, w prezbiterium dwuprzęsłowe sklepienie krzyżowo-żebrowe. W kościele znajdują się dwa gotyckie z końca XV w. piaskowe portale, z prezbiterium do zakrystii rzeźbiony i z zakrystii do baszty ostrołukowy.
W kościele znajduje się chrzcielnica renesansowa z około 1600 roku, natomiast w przedsionku kościoła kropielnica barokowa z 1660 r. – z piaskowca. Ołtarz główny przystosowany do liturgii posoborowej.
W centrum obraz olejny na płótnie, renesansowy z końca XVI wieku przedstawiający Ukoronowanie NMP, św. Jakuba Ap. oraz św. Katarzyny. Po dwóch stronach stołu ołtarzowego cztery barokowe rzeźby drewniane z około 1740 r.: św. Andrzeja i św. Piotra po lewej stronie, św. Pawła oraz św. Jana Ewangelisty po prawej stronie. Przy wejściu do zakrystii obraz św. Jakuba Apostoła.
Ołtarze boczne barokowe z pierwszej połowy XVIII w. Z drewna polichromowanego: lewy Najświętszego Serca Pana Jezusa z obrazem Serca Bożego i figurą Chrystusa a po boku z figurami dwóch biskupów. Natomiast ołtarz po prawej stronie: Niepokalanego Serca NMP z obrazem Serca Maryi oraz dwoma innymi obrazami Matki Bożej Nieustającej Pomocy i św. Ojca Pio, wraz z rzeźbami rodziców Matki Bożej: św. Anną i św. Joachimem.
W przedsionku kościoła renesansowa kamienna rzeźba z około 1575, przedstawiająca Chrystusa Ukrzyżowanego. Ponadto w kaplicy bocznej kościoła rzeźby: św. Jana, Chrystusa Ukrzyżowanego (u podnóża Obraz Miłosierdzia Bożego), NMP Bolesnej z drewna polichromowanego z około 1575 roku. W kościele znajdują się również: obraz barokowy z XVIII wieku Narodzenie Pana Jezusa, Chrzest Jezusa, Zdjęcie z Krzyża i Pieta.
W północnej kaplicy wmurowane płyty nagrobne: w zachodnią ścianę Zygmunta Kurzbacha (według napisu: Kuczbacha) zmarłego w 1513 roku, płyta ta jest renesansową z piaskowca, pod nią płyta inskrypcyjna Heinricha Kurzbacha zmarłego w 1547 roku. Na ścianie wschodniej trzy płyty renesansowe z piaskowca: rycerza z końca XVI wieku, niewiasty i młodzieńca z początku XVII wieku. W południowa ścianę nawy wmontowane epitafium barokowe Adama Laube zmarłego w 1667 roku.
Kaplica południowa to grobowa właściciela tych ziem feldmarszałka Melchiora von Hatzfelda zmarłego w 1658 roku w Żmigrodzie w czasie epidemii tyfusu. Natomiast w roku 1667 przeniesiono prochy zmarłego do grobowca.
Barokowa kaplicę z drugiej połowy XVII wieku z alabastrową tumbą grobową wykonał Achillies Kern z Forchtebergu. Strop kaplicy oraz ściany boczne z bogatą dekoracją sztukatorską. W późnorenesansowym ołtarzu z około 1660 roku, ujęty w parę spiralnych kolumn obraz wskrzeszenia Łazarza. Pośrodku kaplicy alabastrowa tumba z lat 1659-61. Potężne konsole podtrzymują płytę, na której leżąca postać zmarłego w szatach rycerskich, u jego stóp pies podtrzymujący tarczę herbową. Wokół napis w języku łacińskim podkreślający sławę wojenną zmarłego. Na płytach pomiędzy konsoletami płaskorzeźbione sceny batalistyczne. Na zachodniej ścianie kaplicy wmurowana płyta nagrobna dziecka. W czasie wojny kościół niewiele wycierpiał – za sprawą wstawiennictwa ks. Paula Elsnera (ostatniego niemieckiego proboszcza). 19 czerwca 1945 roku przyjechał tu ks. kan. Józef Mendelowski pierwszy proboszcz powojenny w Prusicach.

• Tekst pochodzi z portalu Wikipedia a zdjęcia pochodzą z portalu Wratislaviae Amici

Opis w opracowaniu Hansa Lutscha

• Grabsteine mit den Figuren der Verstorbenen als Flachbild:
  1) für den liber dominus in Trachenberg et Mylicz Sigismund Korczbach, † 1513, farbig behandelt.
  2) für einen Ritter ( ? Heinrich, Freiherr von Trachenberg † 1590 ),
  3) für dessen Frau und
  4) für einen Jüngling; aus der Zeit um 1600, ausdrucksvoll gezeichnet, übertüncht.
  5) für einen 1 1/2-jährigen Knaben, † 1620, zerstört.
• Grabdenkmal aus Alabaster für den kaiserlichen Generalfeldmarschall Melchior Graf von Hatzfeld (früher Graf Gleichen), liber baro in Wildenberg und Trachenberg, dominus in Prausnitz, † 1658. Der Verstorbene liegt im Harnisch in Lebensgröße als Rundfigur ausgehauen auf einer Tumba, das Haupt auf den Helm mit Federbusch stützend, zu Füßen eine englische Dogge. Die senkrechten Wände der Tumba sind durch volutenartige, mit Trophäen reichgegliederte Stützen geteilt. Die durch sie gebildeten Felder, je eins auf den Schmalseiten, je zwei auf den Langseiten sind durch einen wagerechten Steg in zwei Quertafeln zerlegt, welche mit Darstellungen von Schlachten geschmückt sind, in denen der verstorbene Feldherr thätig war. Das Relief ist im Sinne jener Zeit, kühn und perspectivisch stark verkürzt; während die hinteren Figuren fast nur in Umrissen dargestellt sind, treten die vorderen vollrund heraus, so dass ihr Schlagschatten oft naturwidrig auf ganz entfernte Gegenstände im Hintergrund fällt. Aber die Darstellungen sind leicht und gefällig; lebensfrisch zeichnen sie Vorgänge und Trachten der Zeit des großen Krieges. Auf dem Sockel hocken an den Ecken und in der Mitte der Langseiten Patten mit Wappenschilden. Die Ausführung dürfte von einem Niederländer herrühren. Schlecht ergänzt.

Płyta nagrobna Sigismunda Kurzbacha † 1513

               

Piaskowcowa płyta nagrobna Sigismunda Kurzbacha, zmarłego w 1513 roku w Budzie.

GENEROSVS ET MAGNIFICVS DOMINVS SIGISMVNDVS KORCZBACH LIBER DNS IN TRACHEMBERG ET MYLICZ QVI BVDE IN CVRIA OBYT VIGILIA NATIVITATIS MARIE HIC AVTE IN OPIDO SVO PRAVSNICZ DIE S MICHAELIS SEQVENTI SEPVLTVS 1513

Epitafium Sigismunda von Kurzbach i jego syna Heinricha

               

               

               

Inskrypcyjne epitafium Sigismunda III von Kurzbach oraz jego syna Heinricha. Płytę ufundował Heinrich von Kurzbach wraz z synem Wilhelmem w 1547 roku.
Sigismund III von Kurzbach urodził się w 1440 roku a zmarł 27 listopada 1513 roku w Budzie. Jego żoną była Dorothea Gräfin von Helfenstein. Ich syn Heinrich von Kurzbach zmarł 28 maja 1533 roku, był żonaty z Anną von Eulenburg in Ronow.

GENERGSVS ET MAGNIFICVS DOMINVS HEINRICVS KVRZBACHIVS LIBERARO TRACHENBERGIC DNS IN MILITSCH, PONAV ET HELFFENBERG ETC MONIMENTVM HOC, CVRA JOANNIS BARONIS MILICENSIS ET GENEROSAE DNAE ANNAE, ABBATISSAE VRATISLAVIEN: AD S: CLARAM: NEC NON WILHELMI ET HEINRICI FRATRVM KVRZBACHIOR, Ao. M. D. XLVII PRVS PARIETI LITERIS DVNTAXAT INSCRIPTVM, CORPECTVM NVNCNOVO OPERE SAXEO EXPORNAVIT EPOCHAE CHRISTIANAE. (I) . I) . I( .
D . O . M . S .
ILVSTRIS ET GENEROSVS D CIMINVS DN SIGISMVNDVS KVRZBACHIVS LIBER BARO IN MILITSCH, TRACHENBERG ET PRAVSNIZ, SERENISSIMI REGIS BOEMIAE ET VNGARIAE DIVI WLADISLAI CONSILIAREVS CVM AD FAMILIAE DIGNITATEM ET SBLEDOREM BELLICAE LAVDIS DECVS AIVNXISSET, BVDAE, VBI CAPITANEVM EGERAT EVTXIT Ao. M. D. XIII. HIC IPSOS MICHAELIS DIE SEPVITVS EST, FATIS EVM SEQVENTE HENRICO FILIO, LVDOVICI REGIS VNGARIAE ET BOEMIAE CVBICVLARIO, DENATO WRATISLAVIAE . Ao. M. D. XXXIII. DIE TERTIA POST DOMINICAM WXAVDI HIC FERIA SEXTA SEQVENTE SEPVLTO SIGISMVNDVS TEGITVR KVRZBACHIVS . . . . . .

Epitafium Nicolao Rosenberga † 1575

               

Epitafium Nicolao Rosenberga, zmarłego w dzień św. Emanuela 1575 roku, przedstawiające klęczących z dwojgiem dzieci rodziców u stóp ukrzyżowanego Chrystusa.

Płyty nagrobne rodziny von Kotzaw

Płyty nagrobne rodziny pochodzącej z Francji von Kotzaw, ojca, jego żony oraz syna.

Płyta nagrobna Sigismunda von Kotzaw

Płyta nagrobna mężczyzny w zbroi Sigismunda von Kotzaw, zmarłego na początku XVII wieku. Płyta musiała zostać wykonana jeszcze za życia Sigismunda bowiem nie posiada daty śmierci rocznej oraz dziennej a także ilości przeżytych lat. Wszystkie trzy płyty u dołu zasłonięte są klęcznikami, co uniemożliwiło pełne odczytanie inskrypcji.

ANNO 16. . . . DEN . . . . . . . IST IM HERREN SELIGLICH ENTSCHLAFFEN DER EDLE GESTRENGE EHRENVESTE . . . . . . . . . KAHELLETE SEINES ALTERS IM . . . IAR DEM GOT GNADE

Płyta nagrobna Evy von Kotzaw

Płyta nagrobna kobiety o imieniu Eva zd. von Gaffron, żony Sigismunda von Kotzaw z Jagoszyc, zmarłej także na początku XVII wieku. W wypadku tej płyty, to także została ona wykonana jeszcze za życia Evy, ponieważ także nie posiada daty rocznej i dziennej oraz ilości przeżytych lat.

ANNO ...... DEN . . . . . . IST IM HERREN SELIGK ENTSCHLAFFEN DIE EDLE WOHLERENTVGENTREICHE FRAW EVA GEBORNE GAFRANIN DES . . . . . SIGISMUNDT V. KOSCHLIGK . IAGATSCHITZ V. KAHFELETE GELIETE HAVSFRAW IHRES ALTERS . . . IAR D. G. G.

Płyta nagrobna Evy von Kotzaw

Płyta nagrobna kobiety o imieniu Eva zd. von Gaffron, żony Sigismunda von Kotzaw z Jagaszyc, zmarłej także na początku XVII wieku. W wypadku tej płyty, to także została ona wykonana jeszcze za życia Evy, ponieważ także nie posiada daty rocznej i dziennej oraz ilości przeżytych lat.

ANNO ...... DEN . . . . . . IST IM HERREN SELIGK ENTSCHLAFFEN DIE EDLE WOHLERENTVGENTREICHE FRAW EVA GEBORNE GAFRANIN DES . . . . . SIGISMUNDT V. KOSCHLIGK . IAGATSCHITZ V. KAHFELETE GELIETE HAVSFRAW IHRES ALTERS . . . IAR D. G. G.

Płyta nagrobna syna Sigismunda i Evy von Kotzaw

Płyta nagrobna syna Sigismunda i Evy von Kotzaw z Jagoszyc, zmarłego 21 sierpnia 1611 roku w wieku 15 lat i 17 dni.

AANNO 1611 DEN 21 AVGVSTY VMB 2 VHR NACH MITTAGE IST IM HERREN SELIGLICH ENTSCHLAFFEN DER EDLE GESTRENGE . . . . . . . KOSCHLIGK AVF IAGATSCHITZ SEINES ALTERS 15 IAHR 17 TAGE DEM GOT GNADE

Płyta nagrobna dziecka † 1620

Płyta nagrobna półtorarocznego dziecka, zmarłego w 1620 roku.

Epitafium Adama Laube † 1667

Barokowe epitafium Adama Laube, zmarłego w 1667 roku.

Kaplica grobowa Hatzfelda

               

Kaplica grobowa z bogatymi stiukami typu północnowłoskiego. Mieści piękny, alabastrowy grobowiec hrabiego Melchiora Hatzfelda, właściciela Prusic i Żmigrodu, posiłkującego Jana Kazimierza w walce o Kraków na czele oddziału cesarza austriackiego. To barokowe dzieło wykonał w latach 1659 - 1663 Achilles Kern z Wirtembergii.

Melchior von Hatzfeldt urodził się 10 października 1593 r. w zamku Crottorf w Nadrenii – posiadłości rodowej Hatzfeldtów, która była w ich władaniu od 1559 r., 50 kilometrów na wschód od Kolonii. Przeznaczony przez rodziców do stanu duchownego, już w wieku 13 lat otrzymał pierwsze święcenia kapłańskie. Dalsze studia zaprowadziły go do Würzburga, Francji i Holandii. Melchior po swoich studiach wybrał inny kierunek, chciał spróbować szczęścia w wojsku.
Od 1620 r. był oficerem w służbie cesarskiej. W latach późniejszych Melchior został dowódcą, a jeszcze później – jako cesarski feldmarszałek – prowadził własne regimenty do walki w Jutlandii, Italii, nad Renem i pod Krakowem.
W 1635 r. Melchior oraz jego brat Herman zostali wyniesieni do godności hrabiego. Młodszy brat, Franz, został biskupem Würzburga. Były uczestnik wojny trzydziestoletniej, dowódca wojsk lądowych, Melchior von Hatzfeldt, w 1641 r. otrzymał włości żmigrodzkie od cesarza Ferdynanda III. Cesarz, podobnie jak władze kościelne, wynagradzał swoich wiernych dowódców poprzez nadawanie im ziem i tym samym umarzał wobec nich swoje długi. Cesarz był wówczas winien Melchiorowi 200 000 guldenów. Wysokie długi u generalicji wynikały stąd, że dowódcy prowadzili do walki własnych ludzi i oddawali do dyspozycji cesarza własne regimenty. W 1657 r. Melchior został wezwany przez cesarza, aby pospieszył z pomocą królowi Polski, Janowi Kazimierzowi, przeciwko oblegającym Kraków Szwedom. Prośbę o pomoc do cesarza wystosował król Jan Kazimierz. Melchior von Hatzfeldt ruszył na czele szesnastotysięcznej armii i po kilku miesiącach uciążliwych walk, uwolnił Kraków. Szwedzi zostali rozgromieni. Była to ostatnia bitwa Melchiora. Wrócił osłabiony, chory na tyfus. Zmarł 9 stycznia 1658 r. w Powidzku. Ciało Melchiora zostało zabalsamowane, złożone w cynowej trumnie 10 kwietnia 1658 r. w kościele w Żmigrodzie.
Herman, brat Melchiora, wybudował barokową kaplicę w kościele parafialnym pw. św. Jakuba w Prusicach. 5 marca 1667 r. zostało tam pochowane ciało Melchiora von Hatzfeldta, a nad kryptą kazał Herman zbudować okazały grobowiec z marmuru i alabastru. Zgodnie z życzeniem Melchiora jego serce spoczęło w „górnym” kościele w Laudenbach (Badania Wirtembergia), 17 maja 1658 r. W warsztacie rzeźbiarza, mistrza Achillesa Kerna we Frochtenbergu, zostały wykonane dwa sarkofagi (tumby) z marmuru i alabastru, które z wyglądu w większej części są podobne.
Pierwszy sarkofag w Laudenbach postawiono już 16 lipca 1659 r. W porównaniu z tumbą dostarczoną do Prusic, ta w Laudenbach, z powodu krótkiego terminu realizacji nie była tak dopracowana, jak prusicka. Tumba prusicka została wykonana z większym pietyzmem, dokładnością i artystyczną finezją. Na tumbie wyrzeźbiono dwanaście scen wojennych. Sceny batalistyczne, dekoracje konsol, nawiązują do wyposażenia wojska z tamtego okresu. Sceny na polach bitewnych są pełne dramatyzmu – strzelające armaty, przerażone konie, flagi łopoczące na wietrze. Najdrobniejsze szczegóły można rozpoznać na kapeluszach, ubraniu i broni. Po twarzach żołnierzy płyną łzy, rozpacz widać w gestach. Rany, ból, wieczne cierpienie towarzyszą walczącym. Na tumbie, przy postaci Melchiora, wyrzeźbiona jest panorama Krakowa oraz obóz wojskowy. Melchior spoczywa w szatach rycerskich, z insygniami dowódcy. U jego stóp ulubiona suczka Melchiora „Trczka”, podtrzymuje tarczę herbową Hatzfeldtów. Na tumbie umieszczony jest napis w języku łacińskim: Ten grobowiec kazał wykonać pogrążony w smutku brat Herman, dla swojego ukochanego brata Melchiora Hatzfeldta i złożyć w nim jego ciało. Wy, potomkowie, podążajcie z wdzięcznymi myślami za jego przykładem pobożności – tu spoczywa ciało pana hrabiego Melchiora Hatzfeldta, w którym następcy posiadają, co pożądają. Żyjąc w tradycyjnej wierze, nie był podobny do żadnego innego, nie miał sobie równego w trafności i chwale wojennej. Hatzfeldt, który zdobył 17 umocnień i wygrał 15 bitew, zmarł jako zwycięzca.
Melchior Hatzfeldt otrzymał najstarsze i najwyżej cenione odznaczenie – Order Złotego Runa.
Strop i ściany kaplicy w Prusicach pokryte są bogatą dekoracją sztukatorską, m.in. jest tam 14 aniołków, ornamenty roślinne, 5 putt, kartusze panoplii, oraz oryginalna czaszka, doskonale wkomponowana w dekorację ścienną. Dekorację wnętrza kaplicy wykonali północnowłoscy sztukatorzy: Carl Rossi w latach 1663 – 64, oraz Dominico i Antonio Rossi. W późnorenesansowym ołtarzu, z około 1680 r. znajduje się ciekawy obraz olejny „Wskrzeszenie Łazarza”, ufundowany przez siostrę Melchiora, Łucję von Nesselrode i jej syna Franciszka, o czym świadczy napis na kamiennej płycie, umieszczonej na ścianie kaplicy grobowej: „13 STYCZNIA 1658 ROKU ZMARŁY PO TYM JAK POBIŁ WROGÓW CESARZA I WYPĘDZIŁ WROGÓW Z KRAKOWA JAKO ZWYCĘZCA I NAJZNAMIENITSZY PAN MELCHIOR VON HATZFELD GLEICHEN NAJZNAMIENITSZY DOWÓDCA WOJENNY CESARZA FERDYNANADA II I III A TERAZ LEOPOLDA (1658) NOWE POŚWIĘCONE MIEJSCE POCHÓWKU KAZAŁ WYBUDOWAĆ SIOSTRZENIEC W POŁOWIE DZIEDZIC DOMU W ŻMIGRODZIE FRANCISZKA CESARZA ŚWIĘTEGO IMPERIUM BARON VON NESSELRODE I JEGO CESARSKIEJ WYSOKOŚCI DOWÓDCA. ROK 1685.”
W końcu XIX w. zapomniano już, kto, kiedy i gdzie wykonał prusicką tumbę. Pochodzenia grobowca dopatrywano się w Holandii lub we Włoszech. Dopiero Paul Brettschneider przypomniał o mistrzu Achillesie Kernie, spod którego ręki wyszły oba dzieła. Paul Brettschneider wyraził taką opinię o grobowcu w Prusicach: „Najpiękniejszy grobowiec wojenny Śląska XVII stulecia”.
Herman von Hatzfeldt zdecydował się zlecić wybitnemu rzeźbiarzowi Achillesowi Kernowi wykonanie, w stylu barokowym, marmurowo – alabastrowych tumb, dla Melchiora. Dekoracyjne elementy z alabastru pochodzą z geod alabastrowych, wydobywanych w okolicy Bad Windsheim (Turyngia).
Należy podkreślić, że prusicka tumba w porównaniu z tumbą z Laudenbach, jest w bardzo dobrym stanie. Tamta, ze względu na umiejscowienie jej w kaplicy kościoła, gdzie panowała duża wilgotność powietrza i niskie temperatury, uległa silnej erozji. (Fragmenty tekstu z „Brzasku XIII – XIV”, 2006 r.).
tekst: Jadwiga i Marian Radzik

• Tekst pochodzi z portalu KocieGóry.com
• Zdjęcia pochodzą z portalu KocieGóry.com oraz portalu Wratislaviae Amici